Abraham Zien, Israël gezien door schrijvers in het westen.
Door Bert Engelfriet.
Oost en west botsen nu op Europees
grondgebied. Maar zij hebben sinds de aanwezigheid van de
nakomelingen van Abraham al twee duizend jaar lang tegenover elkaar
gestaan. Abraham zien geeft in tien portretten een westers beeld van
een oosters volk.
Botsingen worden begeleid door beeldvorming. Beeldvorming is vaak
schadelijk, omdat zij het leven vertekent en misvormt. In veel
nieuwsbeelden is het weerbare Israël het mikpunt van kritiek. Dit
boek stelt scheve beelden uit heden en verleden aan de kaak. En
ontmaskert stereotype beeldvorming aan de hand van reacties van
toonaangevende literatoren, van Shakespeare tot Kafka en van Revius
tot Mulisch. Daarnaast komen ook vooraanstaande filosofen en
theologen ter sprake, van Kant tot Sartre en van Bernard van
Clairvaux tot Karl Barth.
De auteur dr. L. Engelfriet studeerde Nederlands, filosofie en
theologie, promoveerde op Bilderdijk en het Jodendom en schreef
diverse artikelen over Israël en het westen. Hij is werkzaam als
docent en voorganger in de PKN.
INHOUD:
Inleiding
1. Israël en Europa
Tora en Europese grondwet
2. Demonisering van de Joden: fictie en feit
De woekeraar en andere clichés
3. ‘Het zijn de Joden niet …’
Israël bij de calvinist Jacob Revius en zijn katholieke
tijdgenoot Joost van den Vondel
4. Een volk van bedriegers (Immanuel Kant)
Verlichte denkbeelden over het Jodendom
5. 1796: Joden worden Nederlanders
Reactie van toonaangevende protestanten
6. Vrijwillige ballingschap
Isaäc da Costa over Israël en de volken
7. ‘De Joodse heiligen doen meer boete…’
Frederik van Eeden in gesprek met Martin Buber
8. ‘Wie Abraham zegent, wordt gezegend’
Frank de Graaff en de toekomst van het Westen
9. Engelen en demonen in de moderne cultuur
Franz Kafka, Harry Mulisch en Marc Chagall; Karl Barth en Frank de
Graaff
10. Het fundamentalisme als moderne beweging
Fundament, fundamenteel, fundamentalistisch
Dit boek geeft in tien portretten een westers beeld van een oosters
volk. Oost en West botsen nu op Europees grondgebied, maar hebben sinds
de aanwezigheid van de nakomelingen van Abraham al twee duizend jaar
lang tegenover elkaar gestaan.
Botsingen worden begeleid door beeldvorming. Religieuze, ideologische en
politieke denkbeelden zijn in de geschriften van diverse denkers en
dichters terug te vinden. Daaruit blijkt dat de zonen en dochters van
Abraham zelden als verwanten van de Messias gezien zijn. De zwerftochten
in het Midden-Oosten van Abraham en zijn nazaten zijn op schrift gesteld
en als Heilige Schrift in het Westen bekend geworden. Daarna zijn de
westerse volkeren met dit geschrift op de loop gegaan. Hoewel de eerbied
voor de bijbel volgens Friedrich Nietzsche tot de hoogste trap van
Europese beschaving geleid heeft, heeft het Westen de Joden vrijwel
nooit blijk gegeven van grote erkentelijkheid.
Mijn portretten bevatten enkele westerse stereotypen van de Joden. Ik
rangschik de reacties daarop van toonaangevende literatoren, van
Shakespeare tot Kafka en van Revius tot Mulisch. Daarnaast komen ook
vooraanstaande filosofen en theologen ter sprake, van Kant tot Sartre en
van Bernard van Clairvaux tot Karl Barth. Mijn beschrijving weerspiegelt
de tijd van ontstaan, maar legt ook verbinding met de moderne tijd. Zo
ontstaat weliswaar een selectief, maar toch behoorlijk representatief
beeld van de visie die invloedrijke auteurs op Israël naar voren
gebracht hebben. Helaas is de visie van degenen die in de Joden
verwanten van de Messias gezien hebben, zoals de godsdienstwijsgeer
Frank de Graaff, niet prominent in de geschiedenis van het Westen
aanwezig.
Beeldvorming is vaak schadelijk, omdat zij het leven vertekent en
misvormt. In veel nieuwsbeelden is het weerbare Israël het mikpunt van
kritiek. In het spoor van Mozes en de Tora hebben Joden de manipulerende
beeldvorming gewantrouwd. Van de schaduwzijde van deze beeldvorming zijn
zijzelf in het avondland langdurig de zwijgende getuigen geweest.
Volgens Isaäc da Costa hebben Joden desondanks in barmhartigheid en
liefdadigheid de christenen een beschamend voorbeeld gegeven. Deze
Joodse dichter kon zijn mond openen, omdat hij lid was van de
christelijke kerk.
Abraham zien behandelt schaduwzijden van de beeldvorming bij
toonaangevende schrijvers in West-Europa, en kan daar maar weinig licht
brengende beelden tegenover stellen. De navolging van Jezus in de
christelijke traditie schiet schrijnend tekort. Ik wil scheve beelden
aan de kaak te stellen en stereotype beeldvorming ontmaskeren, omdat
respect voor de Joden, de Tora en de profeten elke waarde verdiept en
het leven rechtvaardigt.